ŻOŁNIERZE WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ 1919-1921 – ZAPOMNIANE ŻYCIORYSY

„…Gdyby PIŁSUDSKI i WEYGAND w bitwie pod Warszawą nie zdołali powstrzymać triumfalnego pochodu armii sowieckiej, to nie tylko Chrześcijaństwo doznało by klęski, lecz i cała cywilizacja zachodnia znalazła by się w niebezpieczeństwie. Bitwa pod Tours ocaliła naszych przodków brytyjskich oraz ich galijskich sąsiadów od jarzma Koranu. Bitwa natomiast pod Warszawą rzec można śmiało, wybawiła Środkową a także częściowo i Zachodnią Europe od jeszcze

bardziej wywrotowego niebezpieczeństwa, to jest od fanatycznej tyranii Sowietów. Zasadnicze znaczenie polskiego zwycięstwa nie ulega najmniejszej wątpliwości; gdyby wojska sowieckie przełamały opór armii polskiej i zdobyły Warszawę, wówczas bolszewizm ogarnąłby Europę Środkową, a, być może, przeniknąłby i cały kontynent…” tak o bitwie pod Warszawą napisał w swoim pamiętniku, który zatytułowano „Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą 1920 roku” lord Edgar Vincent wicehrabia D’Aberon. Jutro – 15 sierpnia – obchodzimy setną rocznicę tego historycznego zwycięstwa oręża polskiego.
W albumach rodzinnych w wielu domach naszej miejscowości przechowywane są pożółkłe fotografie i listy. Wśród nich są dokumenty, które przedstawiają „cichych” bohaterów tamtych historycznych zmagań z przed stu lat, ludzi, których codzienny trud i odwaga przyczyniły się do odparcia od „Wrót Europy czerwonej zarazy”, która parła ze wschodu by połączyć się z „rewolucja niemiecką”. W setną rocznice tego największego w XX wieku polskiego zwycięstwa, jakim była Viktoria Wojska Polskiego nad bolszewicka Armią Czerwoną 15 sierpnia 1920 roku w bitwie pod Warszawą przypomnijmy dwie postacie – uczestników tamtych zmagań – mieszkańców naszej miejscowości.
-Stanisław ŁOPATA urodził się 23 lipca 1899 roku. Był synem Andrzeja i Agaty z domu KOŚCIELNIAK, którzy byli rolnikami zamieszkałymi na roli Folwark. Naukę w Szkole Ludowej 2 klasowej mieszanej w Skomielnej Białej rozpoczął w 1 września 1906 roku, w trakcie edukacji uzyskiwał dobre wyniki w nauce. Naukę szkolna kontynuował w latach następnych, aż do roku szkolnego 1911/12. W czasie Wielkiej Wojny wcielony został do CK Armii Austro-Węgier. Służył w Galizisches Infanterieregiment  Nr. 56 z Wadowic (Cesarski i Królewski 56. Galicyjski Pułk Piechoty), walczył na froncie południowym – we Włoszech. Pułk od czerwca 1917 roku toczył walki na froncie włoskim w dolinie Isonzo i nad rzeką Piavą. W CK Armii dotrwał do zakończenia I Wojny Światowej, następnie znalazł się w szeregach Wojska Polskiego.
Po podpisaniu zawieszenia broni (austro-węgierski rozejmu z Włochami) 4 listopada 1918 roku, zmobilizowane na terenie Galicji jednostki, w których większość stanowili Polacy zostały ewakuowane do swoich garnizonów. 56.Pułk trafił do Wadowic, powroty żołnierzy odbywały się od jesieni 1918 roku do wiosny 1919. Następnie pułk wziął udział w wojnie polsko – ukraińskiej. W tym czasie nastąpiła także zmiana jego nazwy – na 12.Pułk Piechoty – miało to miejsce na przełomie stycznia i lutego 1919 roku. Działania zbrojne przeciwko wojskom tzw. „Ukraińskiej Republiki Ludowej” ustały w lipcu 1919 roku.
W czasie wojny Polsko-bolszewickiej (1919-1921) Stanisław ŁOPATA był żołnierzem w 2 plutonie w Kordonie Żandarmerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, który wchodził w skład 6 batalionu Żandarmerii stacjonującego w Złoczowie (w województwie Tarnopolskim).
Po zakończeniu służby wojskowej i demobilizacji 28 października 1924 roku Stanisław ŁOPATA poślubił Wiktorię BAL, urodzoną 15 stycznia 1904 roku córkę Benedykta (Benona) i Anieli z domu KOWALCZYK. Małżonków pobłogosławił ekspozytor parafii w Skomielnej Białej ksiądz Franciszek BANIEWSKI. Małżonkowie Wiktoria i Stanisław mieli dwoje dzieci (Zygmunta Józefa i Genowefę), które jednak zmarły w dzieciństwie.
W sierpniu 1939 roku Stanisław ŁOPATA jako weteran został zmobilizowany. Tak zanotowała to Kronikarka; „…Następnego dnia (czw.24.VIII) przyszły wezwania do wojska dla 16 chłopów; między innymi otrzymał je Stan. Łopata…”. Stanisław ŁOPATA przeszedł szlak „wrześniowych zmagań” Wojska Polskiego – nie udało mi się jednak dotrzeć do żadnych dokumentów z tego okresu. Po zakończeniu działań wojennych – Kampanii Wrześniowej 1939 roku – Stanisław ŁOPATA znalazł się w obozie dla internowanych w Jolsva na terenie Węgier (obecnie Słowacja, rejon Banska Bystrica). Z Węgier powrócił do Generalnego Gubernatorstwa w czerwcu 1941 roku.
Dom rodziny ŁOPATÓW na roli Folwark ocalał z wojennej pożogi, jaką wywołali 3 września 1939 roku żołnierze niemieckiej 2.Dywizji Pancernej jako jeden z nielicznych w tym rejonie. Kronikarka Maria ZAWADZKA w „Historii Skomielnej Białej” zanotowała: „…Na Krzyżowej spalono 5 domów … uratowały się domy Stan. Łopaty i kościelnego Jana Bala po bocznej drodze do kościoła…”. Dom rodziny ŁOPATÓW ocalał pomimo nieobecności domowników – żona Stanisława – Wiktoria ŁOPATA uchodziła w tym czasie na wschód. Do Skomielnej Białej powróciła z pod Lwowa dopiero początkiem grudnia 1939 roku.
Stanisław ŁOPATA zmarł 2 lipca 1971 roku, jego żona Wiktoria 14 maja 1982 roku.

-Ignacy MACIOŁ urodził się 12 czerwca 1898r. Był synem Stefana i Magdaleny zd. MASŁOWSKA, którzy byli rolnikami zamieszkałymi na roli Krzysztofiakowej. Naukę w Szkole Ludowej 2 klasowej mieszanej w Skomielnej Białej rozpoczął w 1 września 1905 roku, w trakcie swojej edukacji uzyskiwał wyniki dobre i bardzo dobre. Naukę szkolna kontynuował w latach następnych, aż do roku szkolnego 1911/12..
W trakcie Wielkiej Wojny powołany został do odbycia służby wojskowej. Wiosną 1917 roku wcielony został do IR56, czyli Galizisches Infanterieregiment Nr. 56 z Wadowic (Cesarski i Królewski 56. Galicyjski Pułk Piechoty). Podobnie jak wspomniany wyżej Stanisław ŁOPATA walczył na froncie włoskim. W czerwcu 1917 roku 56. Pułk przerzucono do północnych Włoch, nad rzekę Isonzo, (Soczę), gdzie Włosi przeprowadzili nieudaną kontrofensywę i ponieśli ogromne straty, walcząc ze skoncentrowanymi siłami Austro-Węgier. W tym miejscu należy wspomnieć, że walcząc w szeregach CK armii austro-węgier zginął „na pobrzeżu” – 20 sierpnia 1917 roku brat Ignacego – Stanisław MACIOŁ (w dokumentach parafialnych zanotowano: „cecidit in bello 20.8.1917 in selo circulus Seżawa Küstenland”).
Po powrocie do Polski żołnierze 12.Pułku Piechoty Wadowic – a wśród nich Ignacy MACIOŁ – brali udział w walkach z Ukraińcami w Małopolscy Wschodniej. Żołnierze 12.Pułku Piechoty walczyli w wojnie polsko – bolszewickiej, na froncie południowym, gdzie odpierają natarcie „konarmi” Siemiona BUDIONNEGO. Po zawarciu pokoju w Rydze – 18 marca 1921 roku żołnierze zostali zdemobilizowani. Po latach wojaczki także Ignacy wrócił w rodzinne strony.
W dniu 31 maja 1927 roku Ignacy MACIOŁ pojął za żonę Marię GACEK urodzoną 12 marca 1899 roku, córkę Marcina i Ludwiki zd. ADAMIEC. Małżonków pobłogosławił ks. Michał SITARZ. Małżonkowie mieli córkę Władysławę. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Ignacy MACIOŁ należał do Związku Legionistów, łączyły go przyjacielskie kontakty z Prezesem tej organizacji, pochodzącym z Osielca – Stanisławem KORBLEM. Ignacy MACIOŁ był ojcem chrzestny urodzonego w 1938 roku Zbigniewa KORBLA. Ignacy MACIOŁ był jednym z pierwszych, który chciał rozwijać na terenie Skomielnej Białej działalność „około rolniczą”. W latach 30-tych wybudował roli Krzysztofiakowej basen kąpielowy, z którego mogli korzystać zarówno mieszkańcy, jak również przebywający licznie na terenie miejscowości „letnicy”. „Basen kąpielowy” na roli Krzysztofiakowej tak opisała Kronikarka „…Miał trzy kondygnacje; najpłytszą dla dzieci, dla starszych do 80 cm głębokości i dla pływaków ponad 1 metr głębokości. …”
Będąc weteranem, w sierpniu 1939 został zmobilizowany do Wojska Polskiego. W czasie Wojny Polskiej brał udział w walkach odwrotowych, w trakcie walk został ranny. Po wkroczeniu na teren Kresów Wschodnich wojsk sowieckich (17 września 1939 roku) znalazł się w szpitalu w Rzeszowie, gdzie dostał się do niewoli niemieckiej. Ze szpitala, w którym przebywał wydostał się dzięki pomocy, żony Marii i szwagra – księdza Władysława GACKA, który pomógł siostrze przedostać się z Krakowa do Rzeszowa uzyskując niezbędne dokumenty podróży.
W czasie działań wojennych – w dniu 3 września 1939 roku – spłonął dom i zabudowania gospodarcze rodziny MACIOŁÓW na roli Krzysztofiakowej. Rodzina MACIOŁÓW spędziła zimę 1939/1940 w zabudowaniach „przebieralni przy basenie kąpielowym”, które to pomieszczenia Ignacy zaadoptował na tymczasowe mieszkanie. Jednocześnie budował obok tych pomieszczeń dom i zabudowania gospodarskie.
Ignacy MACIOŁ zmarł 20 września 1981r. jego żona Maria 13 sierpnia 1991r. Składam podziękowanie wszystkim, którzy pomogli w gromadzeniu materiałów do tego artykułu: proboszczowi naszej parafii księdzu Ryszardowi PAWLUSIOWI za możliwość przeprowadzenia kwerendy Archiwum Parafialnym, Dyrektorowi Szkoły Podstawowej im. Władysława ORKANA w Skomielnej Białej Panu Jerzemu KOŁPAKOWI za możliwość przeprowadzenia kwerendy w Archiwum Szkolnym, rodzinom bohaterów „tamtych dni” Pani Władysławie MACIOŁ – córce Marii i Ignacego za udostępnione fotografie i dokumenty, Państwu Marii i Władysławowi BAL (dziś już nieżyjącemu) za udostępnione fotografie i dokumenty rodzinne Wiktorii i Stanisława ŁOPATÓW.
BIBLIOGRAFIA:
I. ŹRÓDŁA
1. Kroniki i dokumenty Parafii Rzymsko-katolickiej pod wezwaniem Św. Sebastiana w Skomielnej Białej – rękopisy i druki – Archiwum Parafii Rzymsko-katolickiej w Skomielnej Białej:
a) księga „Liber Natorum et Baptistatorum” – rękopis;
b) księga „Liber Copulatorum” – rękopis;
c) księga „Liber mortuorum” i „Liber defunctorum” – rękopis;
2. „Szkoła Ludowa II klasowa w Skomielnej Białej Katalog główny wraz z wykazem klasyfikacyjnym” – druk i rękopis – Archiwum Szkoły Podstawowej im. Władysława ORKANA w Skomielnej Białej;
3. Maria ZAWADZKA „Historia Skomielnej Białej” – maszynopis Skomielna Biała 1970 – archiwum autora;
II. OPRACOWANIA
II.1 druki
1. Norman DAVIES „Orzeł Biały Czerwona Gwiazda” – Wydawnictwo Znak Kraków 2006;
II.2 w formacie elektronicznym
2. Jerzy BEDNARZ „Władysław STEBLIK Pod czarno żółtym sztandarem” http://wladyslawsteblik.pl/?page_id=20
3. Aleksander SMOLIŃSKI „Polskie formacje wojskowe okresu I Wojny Światowej i Wojsko Polskie z lat 1918–1939 – węzłowe problemy oraz stan badań i postulaty badawcze” Studia z dziejów wojskowości t. VI, 2017
http://mwb.com.pl/studia/wp-content/uploads/2018/02/A_Smoli%C5%84ski_Polskie_formacje_wojskowe.pdf
4. Kazimierz STASIERSKI „Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945” – artykuł – Przegląd Historyczny 52/2 1961,
https://docplayer.pl/29246191-Polscy-uchodzcy-na-wegrzech-w-latach.html;

Oprac-Andrzej Masłowski