30.ROCZNICA ŚMIERCI GENERAŁA STANISŁAWA MACZKA – DOWÓDCY 1.DYWIZJI PANCERNEJ – 11.12.1994R.- 11.12.2024R.

„Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek

teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości”– Józef PIŁSUDSKI

…

Stanisław Władysław MACZEK urodził się dnia 31 marca 1892 r. w

miejscowości Szczerzec k. Lwowa.

Uczestnik I i II Wojny Światowej oraz wojen o granice Rzeczypospolitej:

Polsko-Ukraińskiej i Polsko-Sowieckiej.

W latach I wojny światowej walczył w armii Austro-Węgier na froncie

włoskim. Już w listopadzie 1918 roku wstępuje do Wojska Polskiego.

Uczestniczył w odsieczy Lwowa w czasie wojny Polsko-Ukraińskiej, było

dowódcą batalionu. W kwietniu 1919 roku przeniesiony do 4 Dywizji

Piechoty Generała Franciszka ALEKSANDROWICZA. Dowodził lotną

kompanią szturmową.

W wojnie Polsko-bolszewickiej w stopniu majora dowodził batalionem

szturmowym, utworzonym na bazie kompanii z 4 DP. Dowodzony przez

mjr MACZKA batalion wchodzi w skład dywizji jazdy generała Juliusza

RÓMLA. Broni Lwowa przed bolszewicką armią konną Siemiona

BUDIONNEGO.

W październiku 1938 roku płk dyplomowany Stanisław MACZEK

otrzymał dowództwo 10.Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej pierwszego

w pełni zmotoryzowanego związku taktycznego Wojska Polskiego. W

czasie wojny obronnej we wrześniu 1939 roku 10.BKZmot. wchodzi w

skład Armii „Kraków”. W bitwach pod Jordanowem, Łańcutem,

Rzeszowem walczy z przeważającymi siłami niemieckiego XXIII Korpusu

Pancernego, walczyła także przez cztery dni z niemiecką 1.Dywizją Górską

pod Zboiskami – otwierając drogę do Lwowa z kierunku Żółkwi.

Po sowieckiej napaści na Polskę – w niedzielę 17 września 1939 roku

10.BKZmot. otrzymała rozkaz przekroczenia granicy z Węgrami, stało się

to 19 września 1939 roku.

W rejon Krakowa 10.BKZmot. przybyła 12 sierpnia 1939 roku. Jej sztab

przeprowadził szerokie rozpoznanie w terenie przyszłych działań, w tym

w Beskidzie Wyspowym. W dniu 1 września 10.BKZmot weszła do walki

w rejonie Wysokiej, gdzie pułkownikowi MACZKOWI podporządkowane

zostały jednostki 1.Pułku Piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza –

dowodzone przez ppłk Wojciecha WÓJCIKA, oraz batalion Obrony

Narodowej „Zakopane”. Przez pięć kolejnych dni żołnierze dowodzeni

przez płk Stanisława MACZKA wykorzystując walory terenu, stosując

taktykę „agresywnej obrony” powstrzymywali przeważające siły

niemieckie w Beskidzie Wyspowym uniemożliwiając im wyjście na tyły

Armii „Kraków”. W tych dniach w walkach na terenie miejscowości

położonych w obecnych gminach: Spytkowice, Jordanów, Lubień, Pcim,

Rabka, Mszana Dolna, Kasina Wielka poległo 48 żołnierzy 10.BKZmot.

(wg opracowania Roberta KOWALSKIEGO pt.: „Powiat Nowotarski w

Kampanii Wrześniowej 1939roku”). W trakcie walk, jakie rozegrały się w

pierwszych pięciu dniach września w Beskidach Niemcy posunęli się

zaledwie 40 kilometrów w głąb Polski.

Pisząc o bitwie w Beskidzie Wyspowym kronikarka Maria ZAWADZKA w

„Kronice Skomielnej Białej” wspomina: „… nie wiedzieliśmy ani jakie

wojsko nas broni, ani jak się nazywają oficerowie – ani w ogóle nic co się

dzieje. O tym wszystkim miałam się dowiedzieć dopiero w 20 lat później z

książki gen. Fr. Skibińskiego »Pierwsza Pancerna« … Skibiński, wówczas

major WP – znalazł się w Skomielnej B. od pierwszych godzin wojny,

biorąc udział w walkach o Beskid Wyspowy i Gorce. Dał szczegółową i

barwna relację, zaczynającą się na plebanii w Skomielnej B., poprzez

cofanie się … Dopiero z »Pierwszej Pancernej« dowiedziałam się, że

województwo krakowskie i Podkarpacie bronione był przez 14-tą armię

»Kraków« … Do Skomielnej B. zjechała kompletnie zmotoryzowana

(jedyna w Polsce)10-ta brygada kawalerii dowodzona przez płk Maczka

(to on zajął nasz dom na kwaterę). Pod jego rozkazy oddany został 1 pułk

KOP pod dowództwem płk Wójcika. … Skibiński pisze … »z łatwością

znalazłem sztab 1-go pułku KOP-u w Skomielnej B. a w nim płk Maczka

konferującego właśnie nad mapa z dowódcą pułku Wójcikiem«. Mam

pretensje do autora, że słówkiem nie wspomniał o tym, że sztab pracował

na plebanii u ks. Sitarza i że wieżę kościelną obrano za punkt

obserwacyjny. Zapewne – z wojskowego punktu widzenia były to mało

znaczące szczegóły – ale dla historii Skomielnej B., która za dwa i pół dnia

zapłaciła dość wysoką cenę – taka notatka była by moralną

satysfakcją. …”*

Dzięki przychylności, a nawet nieoficjalnej pomocy Węgrów, żołnierze

10.BKZmot ewakuowali się do Francji, gdzie jednostka została

odtworzona pod nazwą 10.Brygada Kawalerii Pancernej. 15 listopada

1939 roku płk Stanisław MACZEK awansowany zostaje przez Naczelnego

Wodza – w uznaniu zasług – do stopnia generała brygady.

„ŻOŁNIERZ POLSKI BIĆ SIĘ MOŻE O WOLNOŚĆ WSZYSTKICH

NARODÓW – UMIERA TYLKO DLA POLSKI”

– mawiał gen. Stanisław MACZEK, dowódca 1. Dywizji Pancernej w czasie

walk o wyzwolenie Europy Zachodniej spod okupacji niemieckiej w 1944

roku. Cytat ten widnieje na cokole pomnika gen. MACZKA w Warszawie.

10.Brygada Kawalerii Pancernej bierze udział w kampanii francuskiej w

czerwcu 1940 roku. W walkach tych brygada traci wielu żołnierzy. Do

Anglii zostaje ewakuowanych jedynie 500 z 1.700 żołnierzy brygady.

Generał do Anglii przybywa okrężną droga przez Maroko, Gibraltar i

Portugalię.

W dniu 25 lutego 1942 roku na rozkaz Naczelnego Wodza na bazie

żołnierzy 10.Brygady Kawalerii Pancernej powstaje w Szkocji 1.Dywizja

Pancerna, na jej dowódcę zostaje wyznaczony gen. Stanisław MACZEK.

„BIJCIE SIĘ TWARDO, ALE PO RYCERSKU” – mówił do swych żołnierzy

gen. Stanisław MACZEK.

Podczas inwazji aliantów na Europę w 1944 roku 1.Dywizja Pancerna

bierze udział w walkach w Normandii w składzie 1.Armii Kanadyjskiej.

Do legendy przechodzą jej zmagania pod Falais, gdzie „Polacy spełnili

rolę korka od butelki”, blokując drogę wyrwania się „z kotła” jednostkom

niemieckim. Zmagania pod Falaise trwały od 8 do 21 sierpnia 1944 roku.

Jeszcze w 1944 roku 1.Dywizja Pancerna rozpoczęła pościg za cofającymi

się wojskami niemieckimi. W ciągu dziewięciu dni – od 29 sierpnia

dywizja pokonała 400 kilometrów tocząc walki i wyzwalając miasta i

miasteczka Francji i Belgii, wyzwolono Ypres, Gandawę. Pod koniec

października żołnierze polskiej dywizji wyzwalają Bredę. Późną jesienią

Polacy zajmuję pozycje obronne nad rzeką Mozą. Sytuacja taka trwa do

kwietnia 1945 roku, kiedy 1.Dywizja Pancerna wkracza na teren Niemiec.

Żołnierze generała MACZKA oswabadzają obóz jeniecki w Oberlagen,

gdzie przetrzymywane są kobiety – żołnierze Armii Krajowej –

uczestniczki Powstania Warszawskiego. 4 maja 1945 żołnierze 1.Dywizji

Pancernej zdobywają bazę niemieckiej Kriegsmarine w Wilhelmshaven.

Żołnierze dywizji przez kolejne dwa lata stacjonują na terenie Niemiec w

charakterze wojsk okupacyjnych. W czerwcu 1947 roku 1.Dywizja

Pancerna zostaje ewakuowana do Anglii, gdzie zostaje rozformowana.

Zwycięski pochód 1.Dywizji Pancernej pod dowództwem generała

Stanisława MACZKA przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy liczący

1900 km z 283 dniami bezpośrednio w walce.

Gen. Stanisław MACZEK w latach 1945-1947 dowodził I Korpusem

Polskim w Szkocji. Po zakończeniu II Wojny Światowej nie mógł wrócić

do Polski. 26 września 1946 władze komunistyczne pozbawiły go

obywatelstwa polskiego. Pozbawiony został także wojskowej emerytury.

Zamieszkał wraz z żoną i trójką dzieci w Edynburgu. Pracował m.in. jako

barman w „Learmonth Hotel”, gdzie regularnie odwiedzali go jego byli

żołnierze.

Był założycielem i prezesem Związku Kół Przyjaciół 1.Dywizji Pancernej.

Przez ponad 20 lat upamiętniał czyn zbrojny swoich żołnierz. Kiedy

mieszkańcy Bredy dowiedzieli się o krytycznej sytuacji materialnej ich

wyzwoliciela postanowili do końca życia wspierać go finansowo.

11 listopada 1990 roku gen. Stanisław MACZEK został awansowany przez

Prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda KACZOROWSKIEGO do

stopnia generała broni. Zmarł 11 grudnia 1994 roku w wieku 102 lat w

Edynburgu.

Spoczywa na Polskim Honorowym Cmentarzu Wojskowym Ettensebaan

w holenderskiej Bredzie.

W dniu pogrzebu generała brytyjski „Independent” napisał: „Był

uosobieniem doskonałego żołnierza, podkomendni nazywali go Bacą, bo

tak bardzo się o nich troszczył”.

Generał Wojska Polskiego, Stanisław Władysław MACZEK – honorowy

obywatel Holandii, kawaler najwyższych odznaczeń polskich i

międzynarodowych, m.in. Krzyża Wojennego Orderu Virtuti Militari

klasy III,IV,V, Orderu Orła Białego oraz Komandorii Krzyża Legii

Honorowej.

„…W Polsce (rządzonej wówczas przez koalicję SLD-PSL premierem był

Waldemar PAWLAK, Prezydentem – Lech WAŁĘSA) przypomniano

sobie o generale w dniu jego pogrzebu. Do Bredy, gdzie generał chciał być

pochowany, przysłano orkiestrę Wojska Polskiego…”. – cytat pochodzi z

Rzeczpospolitej z dn. 11.12.2009r.

Na wniosek Rady Gminy Lubień, (uchwała nr XLII/379/2022 z dn.27

października 2022r.) GDDKiA w Krakowie nazwała estakadę drogową w

ciągu drogi ekspresowej S7 – na terenie Skomielnej Białej – imieniem

generała Stanisława MACZKA.

Opracował-Andrzej Masłowski

na podstawie literatury:

I. w formacie papierowym

1.Stanisław MACZEK „Od podwody do czołga” – Towarzystwo Naukowe

KUL Orbis Books (Londyn) Ltd. – Lublin-Londyn 1990;

2.Franciszek SKIBIŃSKI „Pierwsza Pancerna” – Czytelnik – Warszawa

1966;

3.Robert KOWALSKI „Powiat nowotarski w kampanii Wrześniowej

1939 roku” – Muzeum Podhalańskie PTTK – Nowy Targ 1999;

4.Robert KOWALSKI „Kampania Wrześniowa 1939 roku na ziemi

jordanowskiej” – MiK s.c. – Jordanów-Nowy Targ 2003;

5.Kacper SLEDZINSKI „Czarna kawaleria. Bojowy szlak pancernych

Maczka” –Wydawnictwo Znak – Kraków 2011;

6.Juliusz S. TYM „Polska 1.Dywizja Pancerna 1942-1947” Biuletyn IPN

nr5(150) maj 2018;

7*Maria ZAWADZKA „Kronika Skomielnej Białej” – Skomielna Biała

1970,;

II. w formacie elektronicznym

8.Krzysztof TARKA „Ubecka gra wobec generała Maczka” – artykuł –

Uważam rze z dn.23.01.2013r.

-inne zebrane materiały prasowe;