„Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości”- Józef PIŁSUDSKI.

…

Niedziela 3 września 1939 roku był dniem, w którym cały świat wstrzymał oddech. Oto do

walczącej trzeci dzień z niemieckim najazdem Polski dołączyli jej wielcy sojusznicy: o godzinie 11,00 Anglia, a o godzinie 17,00 Francja. Sytuacja Polski zdawała się być pomyślna, liczono dni, kiedy potężne armie sojuszników runą na Niemców z zachodu i odciążą zmagające się z Wehrmachtem na śmierć i życie Wojsko Polskie.

Pełni niepokoju w te wrześniowe dni byli także nasi przodkowie, którzy opuścili swoje domy i gospodarstwa. Kryli się w lasach, na stokach Wielkiego i Małego Lubonia, bądź dołączyli do zmierzającego na wschód potoku uchodźców. Jedni i drudzy nie mieli żadnych pewnych wiadomości, plotka stwarzała nierealny obraz i szerzyła się lotem błyskawicy. Wiadomości radiowe były skąpe, nierzadko już nie aktualne. Ze słowackiej Orawy wtargnął do Polski XXII Korpus Armijny w składzie: 4.Dywizja Lekka, 2. Dywizja Pancerna, 3.Dywizja Górska dowodzony przez generała Ewalda von KLEISTA. Trwała bitwa pod Wysoką. Walczyli tam żołnierze 10.Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, jednostki dowodzonej przez pułkownika Stanisława MACZKA. W rejonie Chabówki napór Niemców powstrzymywał 1.Pułk Korpusu Ochrony Pogranicza dowodzony przez pułkownika Wojciecha WÓJCIKA.

Fakty tej pierwszej wrześniowej niedzieli 1939 roku były jednak dla mieszkańców Skomielnej Białej bardzo niepomyślne. Wkraczające do wsi wojska Niemieckie pustoszyły Naszą wieś podpalając kolejne domy, całe role. Maria ZAWADZKA – skomielniańska kronikarka zapisała po latach: „…Na Krzyżowej spalono 5 domów … U Łyska pozostał tylko jeden dom; – odwrotnie u Śmietany spalono jedyny dom dróżnego MIŚKOWCA, w którym była przed laty szkoła. Z innych ról poszły – cała Krzysztofiakowa, cała Pasiowa i u Dudy. Opowiadano mi, że Karczmisko uratowało się dzięki letniczce mówiącej po niemiecku, która wybroniła rolę od podpalenia. … Kościół był spalony do szczętu, na plebanii poszły gospodarskie budynki. Opowiadano, że kościół nie chciał się zapalić od ręcznych granatów – dopiero polanie benzyną wywołało pożar. …”. Z kierunku Chabówki wkraczały jednostki Niemieckiej 4.Dywizji Lekkiej¹ a od Jordanowa Niemieckiej 2. Dywizji Pancernej². Pochodzący z katolickiej Austrii żołnierze tych dwóch dywizji nie oszczędzili zabytkowego – zbudowanego w 1776 roku – modrzewiowego kościoła pod wezwaniem Świętego Sebastiana. Na terenie Naszej miejscowości padli też pierwsi zabici – ofiary z pośród ludności cywilnej. Leszek MOCZULSKI w książce „Wojna Polska 1939” napisał, że: „…pretekstem do tych mordów był opór stawiany w pobliżu tych miejscowości przez oddziały polskie oraz straty zadane przez nich nacierającym Niemcom. W większości przypadków nie było żadnego pretekstu. …”.

W tym tragicznym dniu zginęło 13 mieszkańców Skomielnej Białej – nazwiska 11 z nich umieszczono na tablicy, które wraz z obeliskiem stanęła w miejscu kościoła Św. Sebastiana w 2014roku. Zamordowani przez Niemców 3 września 1939 roku mieszkańcy Skomielnej Białej:

-Bnon Stanisław BAL syn Wawrzyńca i Anny zd. HANDZEL, urodzony dnia 2 maja 1863r. w Skomielnej Białej;

-Kazimierz BIEDROŃ syn Michała i Rozalii zd. GACEK, urodzony dnia 23 lutego 1863r. w Skomielnej Białej;

-Walenty HANDZEL syn Józefa i Anny zd. GACEK, urodzony dnia 8 lipca 1864r. w Skomielnej Białej;

-Sebastian KLUSKA syn Michała i Reginy zd. ADAMIEC, urodzony dnia 19 listopada 1903r. w Skomielnej Białej;

-Sebastian KOŁPAK syn Walentego i Magdaleny zd. GACEK, urodzony dnia 6 listopada 1898r. w Skomielnej Białej;

-Sebastian MASŁOWSKI syn Bartłomieja i Franciszki zd. WACŁAWIK, urodzony dnia 26 grudnia 1870r. w Skomielnej Białej;

-Bartłomiej OBŁĄK syn Jakuba i Anny zd. MIŚKOWIEC, urodzony dnia 15 sierpnia 1886r. w Skomielnej Białej;

-Franciszek STOLARCZYK syn Magdaleny zd. STOLARCZYK, urodzony dnia 22 grudnia 1913r. w Petrikan k. Breslau w Prusach;

-Sebastian URBAŃCZYK syn Walentego i Wiktorii zd. HANDZEL, urodzony dnia 5 stycznia 1883r. w Skomielnej Białej;

-Andrzej URBAŃCZYK syn Sebastiana i Franciszki zd. ŻEGLEŃ, urodzony dnia 3 października 1909r. w Skomielnej Białej;

-Maria ŻUR córka Piotra i Anieli zd. WÓJCIAK, urodzona dnia 8 marca 1896r. w Skomielnej Białej;

ponadto osoby nie ujęte w księdze „Liber mortuorum” i „Liber defunctorum”:

-Anna KUDZIA córka Andrzeja GACEK i Teresy zd. GACEK urodzona dnia 27 grudnia 1916 r. w Skomielnej Białej, spłonęła w domu na roli Żurowej adnotacja o w/w w księgdze „Liber Copulatorum” – „przy ponownym ożenku wdowca” Józefa KUDZIA;

-Piotr GACEK syn Mikołaja i Magdaleny zd. KWAŚNIOWSKA, urodzony dnia 10 czerwca 1902 r. w Skomielnej Białej, zapis o śmierci o treści: „11/9.1939 zmarł w szpitalu w Nowym Targu postrzelony” – w księdze „Liber Natorum et Baptistatorum”;

Żołnierze polegli we wrześniu 1939 roku w czasie walk w Skomielnej Białej to:

-kapral MAŃKA Józef – 10.BKZmot. poległ dnia 3.09.1939r., za walki w Skomielnej Białej odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari kl. V;

-kapral UBERMAN Leon – 10.BKZmot. poległ dnia 3.09.1939r., za walki w Skomielnej Białej odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari kl. V;

-ułan BAŁYŃSKI Mieczysław – 10.BKZmot. poległ dnia 3.09.1939r.;

-ułan BERKOWICZ Mieczysław – 10.BKZmot. poległ dnia 3.09.1939r.

Jeszcze w trakcie niemieckiej okupacji ekspozytor Parafii w Skomielenej Białej ksiądz Edward FIC sporządził dokument zatytułowany „Spis pogorzelców w Skomielnej Białej – 3.IX.1939r.”, który został przesłany do wiadomości krakowskich władz kościelnych.

Niemcy, oraz władze tzw. „Polski Ludowej” w żaden sposób nie zadośćuczyniły ofiarom niemieckich zbrodni z terenu naszej miejscowości.

Pamiętajmy o naszych Bohaterach. Nie wstydźmy się tego, że oddali swoje życie za to, żebyśmy my na własnej ziemi mogli żyć według swoich zwyczajów i praw, wyznawać religię przodków, a nasze dzieci wychowywać według własnych zasad.

w przygotowaniu opracowania korzystałem z:

1.Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej pw. Św. Sebastiana w Skomielnej Białej:

a)księdza „Liber Natorum et Baptistatorum”,

b)księga „Liber Copulatorum”,

c)księga „Liber mortuorum” i „Liber defunctorum”,

d)księga „Liber Memorabilium Ecclesiac in Skomielna biała ab anno 1902”

e)-„Spis pogorzelców w Skomielnej Białej – 3.IX.1939r.” – maszynopis sporządzony przez ks. Edwarda FICA datowany na 9.XI.1940r.

2.Archiwum Szkoły Podstawowej im. Władysława ORKANA w Skomielnej Białej:

a) „Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym rok szkolny 1922/23”,

3.M.ZAWADZKA „Kronika Skomielnej Białej” rozdział V Okupacja – maszynopis – Skomielna Biała 1970;

4.S.MACZEK „Od podwody do czołga” – Towarzystwo Naukowe KUL, Orbis Books Londyn Ltd – Lublin-London 1990,

5.F.SKIBIŃSKI „Pierwsza Pancerna” – Czytelnik – Warszawa 1966;

6.M.BORCHÓLSKI „Z saperami generała Maczka” – Wydawnictwo MON – Warszawa 1990;

7.R.KOWALSKI „Kampania Wrześniowa 1939 roku na ziemi Jordanowskiej” – Wydawnictwo i Drukarnia MK – Jordanów-Nowy Targ 2003:

8.R.KOWALSKI „Powiat nowotarski w kampanii wrześniowej 1939 roku” Muzeum Podhalańskie PTTK – Nowy Targ 1999;

9.L.MOCZULSKI „Wojna Polska 1939” Bellona – Warszawa 2009;

10K.ŚLEDZIŃSKI „Czarna Kawaleria” – Znak – Kraków 2011;